The Oxford Book of Latin Verse Part 9

CATONIS modo, Galle, Tusculanum tota creditor urbe uenditabat mirati sumus unic.u.m magistrum, summum grammatic.u.m, optumum poetam omnes soluere posse quaestiones, unum deficere expedire nomen: en cor Zenodoti, en iecur Cratetis!

ORACVLVM

MARCIO VATI ATTRIBVTVM

76 B.C. (?)

_54._

AMNEM, Troiugena, Cannam fuge, defuge Cannam: neue alienigenae cogant te conserere unquam in campo Diomedis ma.n.u.s. sed tu neque credes ante mihi donec compleris sanguine campum multaque milia caesorum tibi deferat amnis in pontum ex gremio terrai frugiferai: quaeque colunt terras pisces uolucresque feraeque his fuat esca caro tua. Iuppiter haec mihi fatust.

M. TVLLIVS CICERO

106-43 B.C.

_55. De Consulatu Suo_

PRINCIPIO aetherio flammatus Iuppiter igni uert.i.tur et totum conl.u.s.trat lumine mundum menteque diuina caelum terrasque petessit, quae penitus sensus hominum uitasque retentat, aetheris aeterni saepta atque inclusa cauernis.

et si stellarum motus cursusque uagantis nosse uelis, qua et sint signorum in sede locatae, quae uerbo ex falsis Graiorum uocibus errant, re uera certo lapsu spatioque feruntur, omnia iam cernes diuina mente notata.

nam primum astrorum uolucris te consule motus concursusque graui stellarum ardore micantis tu quoque, c.u.m tumulos Albano in monte niualis l.u.s.trasti et laeto mactasti lacte Latinas, uidisti et claro tremulos ardore cometas; multaque misceri nocturna strage putasti, quod ferme dirum in tempus cecidere Latinae, c.u.m claram speciem concreto lumine luna abdidit et subito stellanti nocte perempta est.

quid uero, ut Phoebi fax, tristis nuntia belli, quae magnum ad columen flammato ardore uolabat, praecipitis caeli partis obitusque petessit?

aut c.u.m terribili perculsus fulmine ciuis luce serenanti uitalia lumina liquit?

aut c.u.m se grauido tremefecit corpore tellus?

iam uero uariae nocturno tempore uisae terribilis formae bellum motusque monebant, multaque per terras uates oracla furenti pectore fundebant tristis minitantia casus: quidue ea quae lapsu ceciderunt aera uetusto?

haec, fora perpetuis signis clarisque frequentans, ipse deum genitor caelo terrisque canebat.

aut ea Torquato quae quondam et consule Cotta Lydius ediderat Tyrrhenae gentis haruspex?

omnia fixa tuus glomerans determinat annus.

nam pater alt.i.tonans stellanti nixus Olympo ipse suos quondam tumulos ac templa petiuit et Capitolinis iniecit sedibus ignis.

tum species ex aere uetus uenerataque Nattae concidit elapsaeque uetusto numine leges, et diuom simulacra peremit fulminis ardor.

hic siluestris erat Romani nominis altrix, Martia, quae paruos Mauortis semine natos uberibus grauidis uitali rore rigabat: quae tum c.u.m pueris flammato fulminis ictu concidit atque auolsa pedum uestigia liquit.

tum quis non artis scripta ac monumenta uolutans uoces tristificas chartis promebat Etruscis?

Lucmones, genus Etrusca de stirpe profectum, uoluier ingentem cladem pestemque monebant, tum legum exitium constanti uoce ferebant, templa deumque adeo flammis urbemque iubebant eripere et stragem horribilem caedemque uereri; atque haec fixa graui fato ac fundata teneri, nei posta excelsum ad columen formata decore sancta Iouis species claros spectaret in ortus: tum fore ut occultos populus sanctusque senatus cernere conatus posset, si solis ad ortum conuorsa inde patrum sedes populique uideret.

haec tardata diu species multumque morata consule te tandem celsa est in sede locata; atque una fixi ac signati temporis hora Iuppiter excelsa clarabat sceptra columna et clades patriae flamma ferroque parata uocibus Allobrogum patribus populoque patebat.

rite igitur ueteres, quorum monumenta tenetis, qui populos urbisque modo ac uirtute regebant, rite etiam uostri, quorum pietasque fidesque praest.i.tit ac longe uicit sapientia cunctos, praecipue coluere uigenti numine diuos.

haec adeo penitus cura uidere sagaci, otia qui stadiis laeti tenuere decoris inque Academia umbrifera nitidoque Lyceo sudarunt claras fecundi pectoris artis.

e quibus ereptum, primo iam a flore iuuentae, te patria in media uirtutum mole locauit.

tu tamen anxiferas curas requiete relaxans, quod patriae uacat, his studiis n.o.bisque sacrasti.

_56. Marius_

HIC Iouis altisoni subito pinnata satelles arboris e trunco serpentis saucia morsu subrigit, ipsa feris transfigens unguibus, anguem semianimum et uaria grauiter ceruice micantem; quem se intorquentem lanians rostroque cruentans, iam satiata animo, iam duros ulta dolores, abicit ecflantem et laceratum adfligit in undas, seque obitu a solis nitidos conuert.i.t ad ortus.

hanc ubi praepetibus pinnis lapsuque uolantem conspexit Marius, diuini numinis augur, faustaque signa suae laudis reditusque notauit, partibus intonuit caeli pater ipse sinistris: sic aquilae clarum firmauit Iuppiter omen.

_Translations from the Greek_

_57. From the Odyssey_

O DECVS Argolic.u.m, quin puppim flectis, Vlixes, auribus ut nostros possis agnoscere cantus?

nam nemo haec umquam est transuectus caerula cursu, quin prius adst.i.terit uoc.u.m dulcedine captus, post, uariis auido satiatus pectore Musis, doctior ad patrias lapsus peruenerit oras.

nos graue certamen belli clademque tenemus Graecia quam Troiae diuino numine uexit, omneque quod celat frugum uix indiga tellus.

_58. From Sophocles_

O MVLTA dictu grauia, perpessu aspera, quae corpore exanclata atque animo pertuli!

nec mihi Iunonis terror inplacabilis nec tantum inuexit tristis Eurystheus mali, quantum una uaecors Oenei partu edita.

haec me inretiuit ueste furiali inscium, quae laterei inhaerens morsu lacerat uiscera, urgensque grauiter pulmonum haurit spiritus: iam decolorem sanguinem omnem exsorbuit.

sic corpus clade horribili absumptum extabuit: ipse inligatus peste interemor textili.

hos non hostilis dextra, non Terra edita moles Gigantum, non biformato impetu Centaurus ictus corpori inflixit meo, non Graia uis, non barbara ulla inmanitas, non saeua terris gens relegata ultimis, quas peragrans undique omnem ecferitatem expuli, sed feminae uir feminea interemor manu.

o nate, uere hoc nomen usurpa patri, neu me occidentem matris superet caritas.

huc adripe ad me manibus abstractam piis: iam cernam mene an illam potiorem putes.

perge, aude, nate! inlacrima patris pestibus, miserere: gentes nostras flebunt miserias.

heu, uirginalem me ore ploratum edere, quem uidit nemo ulli ingemescentem malo!

ecfeminata uirtus adflicta occidit.

accede, nate, adsiste, miserandum aspice euiscerati corpus laceratum patris!

uidete, cuncti, tuque, caelestum sator, iace, obsecro, in me uim coruscam fulminis!

nunc nunc dolorum anxiferi torquent uertices, nunc serpit ardor. o ante uictrices ma.n.u.s, o pectora, o terga, o lacertorum tori, uestrone pressu quondam Nemeaeus leo frendens efflauit grauiter extremum halitum?

haec dextra Lernam taetra mactata excetra pacauit, haec bicorporem adflixit manum, Erymanthiam haec uastificam abiecit beluam, haec e Tartarea tenebrica abstractum plaga tricipitem adduxit Hydra generatum canem, haec interemit tortu multiplicabili draconem, auriferam optutu adseruantem arborem.

multa alia uictrix nostra l.u.s.trauit ma.n.u.s, nec quisquam e nostris spolia cepit laudibus.

_59. From Euripides_

MORTALIS nemo est quem non attingit dolor morbique multi: sunt humandi liberi, rursum creandi, morsque est finita omnibus.

quae generei humano angorem nequicquam adferunt: reddenda terrae est terra, tum uita omnibus metenda, ut fruges: sic iubet necessitas.

C. HELVIVS CINNA

fl. 50 B.C.

_60. An Astronomical Poem written upon Mallow Leaves_

HAEC tibi Arateis multum uigilata lucernis carmina, quis ignis nouimus aetherios, leuis in aridulo maluae descripta libello Prusiaca uexi munera nauicula.