The Oxford Book of Latin Verse Part 35

'quid iuuat aestiuo defessum puluere abesse quam potius bibulo decubuisse toro?

sunt topia et kalybae, cyathi, rosa, tibia, chordae, et triclia umbrosis frigida harundinibus.

en et, Maenalio quae garrit dulce sub antro, rustica pastoris fistula in ore sonat.

est et uappa, cado nuper defusa picato, et trepidans rauco murmure riuos aquae; sunt etiam croceo uiolae de flore corollae sertaque purpurea lutea mixta rosa, et quae uirgineo libata Achelois ab amne lilia uimineis attulit in calathis; sunt et caseoli, quos iuncea fiscina siccat, sunt autumnali cerea pruna die, castaneaeque nuces et suaue rubentia mala, est hic munda Ceres, est Amor, est Bromius; sunt et mora cruenta et lentis uua racemis et pendet iunco caeruleus cuc.u.mis.

est tuguri custos, armatus falce saligna, sed non et uasto est inguine terribilis.

huc kalybita ueni. la.s.sus iam sudat asellus, parce illi: Vestae delicium est asinus.

nunc cantu celebri rumpunt arbusta cicadae, nunc uaria in gelida sede lacerta latet: si sapis, aestiuo recubans nunc prolue uitro, seu uis cristalli ferre nouos calices.

hic age pampinea fessus requiesce sub umbra et grauidum roseo necte caput strophio, oscula decerpens tenerae formosa puellae-- a pereat cui sunt prisca supercilia.

quid cineri ingrato seruas bene olentia serta?

anne coronato uis lapide ista tegi?

pone merum et talos. pereat qui crastina curat.

Mors aurem uellens 'uiuite', ait, 'uenio.'

9 B.C.

_194. Epicedion Drusi_

SVPPRIME iam lacrimas: non est reuocabilis istis, quem semel umbrifera nauita lintre tulit.

Hectora tot fratres, tot defleuere sorores et pater et coniux Astyanaxque puer et longaeua parens: nec et ille redemptus ab igne: nulla super Stygias umbra renauit aquas.

contigit hoc etiam Thetidi: populator Achilles Iliaca ambustis ossibus arua premit.

illi caeruleum Panope matertera crinem soluit et immensas fletibus auxit aquas, consortesque deae centum longaeuaque magni Oceani coniux Ocea.n.u.sque pater, et Thetis ante omnis: sed nec Thetis ipsa neque omnes mutarunt auidi tristia iura dei.

prisca quid huc repeto? Marcellum Octauia fleuit et fleuit populo Caesar utrumque palam.

sed rigidum ius est et ineuitabile mortis, stant rata non ulla fila renenda manu.

ipse tibi emissus nebulosi litore Auerni, si liceat, forti uerba tot ore sonet: 'quid numeras annos? uixi maturior annis: acta senem faciunt: haec numeranda tibi, his aeuum fuit implendum, non segnibus annis: hostibus eueniat longa senecta meis.

hoc ataui monuere mei proauique Nerones (fregerunt ambo Punica bella duces): hoc domus ista docet per te mea Caesaris alti: exitus hic, mater, debuit esse meus.

nec meritis (quamquam ipsa iuuant magis) afuit illis, mater, honos: t.i.tulis nomina plena uides.

consul et ignoti uictor Germanicus...o...b..s, quoi fuerit mortis publica causa, legor.

cingor Apollinea uictricia tempora lauro et sensi exsequias funeris ipse mei, decursusque uirum notos mihi donaque regum captaque per t.i.tulos oppida lecta suos, et quo me officio portauerit illa iuuentus, quae fuit ante meum tam generosa torum.

denique laudari sacrato Caesaris ore emerui, lacrimas elicuique deo.

et quoiquam miserandus ero? iam comprime fletus.

hoc ego, qui flendi sum tibi causa, rogo.'

haec sent.i.t Drusus, si quid modo sent.i.t in umbra, nec tu de tanto crede minora uiro.

est tibi (sitque precor) multorum filius instar, parsque tui partus it tibi salua prior; est coniux, tutela hominum, quo sospite uestram, Liuia, funestam dedecet esse domum.

M. MANILIVS

fl. 8 A.D.

_195. The Science of Nature_

CARMINE diuinas artis et conscia fati sidera diuersos hominum uariantia casus, caelestis rationis opus, deducere mundo aggredior primusque nouis Helicona mouere cantibus et uiridi nutantis uertice siluas, hospita sacra ferens nulli memorata priorum.

huc mihi tu, Caesar, patriae princepsque paterque, qui regis augustis parentem legibus...o...b..m concessumque patri mundum deus ipse mereris, daque animum uirisque satis da tanta canendo.

iam propiusque fauet mundus scrutantibus ipsum et cupit aetherios per carmina pandere census.

hoc sub pace uacat tantum. iuuat ire per ipsum aera et inmenso spatiantem uiuere caelo signaque et aduersos stellarum noscere cursus.

quod solum nouisse parum est. impensius ipsa scire iuuat magni penitus praecordia mundi, quaque regat generetque suis animalia signis cernere et in numerum Phoebo modulante referre.

bina mihi positis lucent altaria flammis, ad duo templa precor duplici circ.u.mdatus aestu carminis et rerum: certa c.u.m lege canentem mundus et inmenso uatem circ.u.mstrepit orbe uixque soluta suis inmitt.i.t uerba figuris.

quem primum interius licuit cognoscere stellas munere caelestum? quis enim condentibus illis clep.i.s.set furto mundum, quo cuncta reguntur?

quis foret humano conatus pectore tantum, inuitis ut dis cuperet deus ipse uideri, sublimis aperire uias imumque sub orbem et per inane suis parentia finibus astra?

tu princeps auctorque sacri, Cyllenie, tanti.

per te iam caelum interius, iam sidera nota nominaque et cursus signorum, pondera, uires, maior uti facies mundi foret et ueneranda non species tantum sed et ipsa potentia rerum, sentirentque deum gentes qua maximus esset.

quin natura dedit uires seque ipsa reclusit regalis animos primum dignata mouere proxima tangentis rerum fastigia caelo, qui domuere feras gentis oriente sub ipso, quas secat Euphrates, in quas et Nilus inundat, qua mundus redit et nigras super euolat urbis; tum qui templa sacris coluerunt omne per aeuum delectique sacerdotes in publica uota officio uinxere deum, quibus ipsa potentis numinis accendit castam praesentia mentem, inque deum deus ipse tulit patuitque ministris: hi tantum mouere decus primique per artem sideribus uidere uagis pendentia fata.

singula nam proprio signarunt tempora casu longa per a.s.siduas complexi saecula curas, nascendi quae cuique dies, quae uita fuisset, in quas fortunae leges quaeque hora ualeret, quantaque quam parui facerent discrimina motus.

postquam omnis caeli species redeuntibus astris percepta in proprias sedis, et reddita certis fatorum ordinibus sua cuique potentia formae, per uarios usus artem experientia fecit exemplo monstrante uiam speculataque longe deprendit tacitis dominantia legibus astra et totum aeterna mundum ratione moueri fatorumque uices certis discernere signis.

nam rudis ante illos nullo discrimine uita in speciem conuersa operum ratione carebat, et stupefacta nouo pendebat lumine mundi: tum uelut amissis maerens, tum laeta renatis sideribus, uariosque dies incertaque noctis tempora, nec similis umbras iam sole regresso, iam propiore, suis poterat qua discere causis?

necdum etiam doctas sollertia fecerat artis, terraque sub rudibus cessabat uasta colonis; tumque in desertis habitabat montibus aurum, ignotusque nouos pontus subduxerat orbis; nec uitam pelago nec uentis credere uota audebant; se quisque satis nouisse putabant.

sed c.u.m longa dies acuit mortalia corda, et labor ingenium miseris dedit, et sua quemque aduigilare sibi iussit fortuna premendo, seducta in uarias certarunt pectora curas, et quodc.u.mque sagax temptando repperit usus, in commune bonum laeti commenta dederunt.

tunc et lingua suas accepit barbara leges, et fera diuersis exercita frugibus arua, et uagus in caec.u.m penetrauit nauita pontum, fecit et ignotis linter commercia terris.

tum belli pacisque artis commenta uetustas; semper enim ex aliis alias proseminat usus.

ne uulgata canam: linguas didicere uolucrum, consultare fibras et rumpere uocibus anguis, sollicitare umbras imumque Acheronta mouere in noctemque dies, in lucem uertere noctis.

omnia conando docilis sollertia uicit.

nec prius imposuit rebus finemque modumque quam caelum ascendit ratio cepitque profundam naturam rerum et causas uiditque quod usquam est: nubila cur tanto quaterentur pulsa fragore, hiberna aestiua nix grandine mollior esset, arderent terrae solidusque tremesceret orbis, cur imbres ruerent, uentos quae causa moueret, peruidit soluitque animis miracula rerum eripuitque Ioui fulmen uirisque Tonanti et sonitum uentis concessit, nubibus ignem.

_196. The Milky Way_

NAMQVE in caeruleo candens nitet orbita mundo ceu missura diem subito caelumque recludens.

ac ueluti uiridis discernit semita campos, quam terit a.s.siduo renouans iter orbita tractu; ut freta canesc.u.n.t sulc.u.m ducente carina accipiuntque uiam fluctus spumantibus undis, quam tortus uerso mouit de gurgite uertex, candidus in nigro lucet sic limes Olympo, caeruleum findens ingenti lumine mundum.

utque suos arcus per nubila circinat Iris, sic superinc.u.mbit signato culmine limes candidus et resupina facit mortalibus ora, dum noua per caecam mirantur lumina noctem, inquiruntque sacras humano pectore causas, num se diductis conetur soluere moles segminibus, raraque labent compagine rimae admittantque nouum laxato tegmine lumen; (quid sibi non timeant, magni c.u.m uulnera caeli conspiciant, feriatque oculos iniuria mundi?) an coeat mundus, duplicisque extrema cauernae conueniant caelique oras et segmina iungant, perque ipsos fiat nexus manifesta cicatrix fusuram faciens mundi, stipatus et orbis aeriam in nebulam clara compagine uersus in cuneos alto cogat fundamina caeli?

an melius manet illa fides per saecula prisca illac solis equos diuersis cursibus isse atque aliam triuisse uiam, longumque per aeuum exustas sedis incoctaue sidera flammis caeruleam uerso speciem muta.s.se colore, infusumque loco cinerem mundumque sepultum?

fama etiam antiquis ad nos descendit ab annis, Phaethontem patrio curru per signa uolantem, dum noua miratur propius spectacula mundi et puer in caelo ludit curruque superbus luxuriat mundo cupit et maiora parente, deflexum solito cursu curuisque quadrigis monstratas liquisse uias...o...b..mque recentem imposuisse polo; nec signa insueta tulisse errantis nutu flammas cursumque solutum.

quid querimur, flammas totum saeuisse per orbem, terrarumque rogum cunctas arsisse per urbis, c.u.m uaga dispersi fluitarunt fragmina currus, et caelum exustum est? luit ipse incendia mundus, et noua uicinis flagrarunt sidera flammis nunc quoque praeteriti faciem referentia casus.

nec mihi celanda est famae uulgata uetustas mollior, e niueo lactis fluxisse liquorem pectore reginae diuum caelumque colore infecisse suo. quapropter lacteus...o...b..s dicitur, et nomen causa descendit ab ipsa.

an maior densa stellarum turba corona contexit flammas et cra.s.so lumine candet, et fulgore nitet collato clarior orbis?

an fortes animae dignataque nomina caelo corporibus resoluta suis terraeque remissa huc migrant ex orbe suumque habitantia caelum aetherios uiuunt annos mundoque fruuntur?

atque hic Aeacidas, hic et ueneramur Atridas Tydidenque ferum terraeque marisque triumphis naturae uictorem Ithac.u.m Pyliumque senecta insignem triplici, Danaumque ad Pergama reges Auroraeque nigrum partum stirpemque Tonantis rectorem Lyciae; nec te, Mauortia uirgo, praeteream regesque alios, quos Thraecia misit atque Asiae gentes et Magno maxima Pella; quique animi uiris et strictae pondera mentis prudentes habuere uiri, quibus omnis in ipsis census erat, iustusque Solon fortisque Lycurgus, aetheriusque Platon et qui fabricauerat illum d.a.m.natusque suas melius d.a.m.nauit Athenas, Persidis et uictor, strarat quae cla.s.sibus aequor.

Romanique uiri, quorum iam maxima turba est: Tarquinioque minus reges, et Horatia proles tota acies, parti nec non et Scaeuola trunca n.o.bilior, maiorque uiris tu, Cloelia, uirgo, et Romana ferens, quae texit, moenia Cocles, et commilitio uolucris Coruinus adeptus et spolia et nomen, qui gestat in alite Phoeb.u.m, et Ioue qui meruit caelum Romamque Camillus seruando posuit, Brutusque a rege receptae conditor, et Pyrrhi per bella Papirius ultor, Fabricius Curiusque pares et tertia palma Marcellus, Cossusque prior de rege necato, certantesque Deci uotis similesque triumphis, inuictusque mora Fabius, uictorque ferocis Liuius Hasdrubalis socio per bella Nerone, uel duo Scipiadae, fatum Carthaginis unum, Pompeiusque orbis domitor per trisque triumphos ante diem princeps, et censu Tullius oris emeritus caelum, et tu, Claudi magna propago, Aemiliaeque domus proceres, clarique Metelli, et Cato fortunae uictor, matrisque sub armis miles Agrippa suae; Venerisque ab origine proles Iulia descendit caelo caelumque repleuit, quod regit Augustus socio per signa Tonante, cernit et in coetu diuum agnouitque Quirinum altius aetherii quam candet circulus...o...b..s: illa deis sedes, haec illis, proxima diuum qui uirtute sua similes fastigia tangunt.

_197. Comets_

SIVE igitur ratio praebentis semina terrae in uolucris ignis potuit generare cometas; siue illas natura facis ut cuncta creauit sidera per tenuis caelo lucentia flammas, sed trahit ad semet rapido t.i.tanius aestu inuoluitque suo flammantis igne cometas, ac modo dimitt.i.t (sicut Cyllenius...o...b..s et Venus, accenso c.u.m ducit uespere noctem sera nitens, falluntque oculos rursusque reuisunt); seu deus instantis fati miseratus in orbem signa per affectus caelique incendia mitt.i.t; futtilibus non umquam excanduit ignibus aether: squalidaque elusi deplorant arua coloni, et sterilis inter sulcos defessus arator ad iuga maerentis cogit frustrata iuuencos.

aut grauibus morbis et lenta corpora tabe corripit exustis letalis flamma medullis labentisque rapit populos, totasque per urbis publica succensis peraguntur iusta sepulcris: qualis Erechtheos pestis populata colonos extulit antiquas per funera pacis Athenas, alter in alterius labens c.u.m fata ruebant.

nec locus artis erat medicae nec uota ualebant; cesserat officium morbis, et funera deerant mortibus et lacrimae; la.s.sus defecerat ignis, et coaceruatis ardebant corpora membris, ac tanto quondam populo uix contigit heres.

talia significant lucentes saepe cometae: funera c.u.m facibus ueniunt terrisque minantur ardentis sine fine rogos, c.u.m mundus et ipsa aegrotet natura nouum sort.i.ta sepulcrum.

quin et bella canunt ignes subitosque tumultus et clandestinis surgentia fraudibus arma; externas modo per gentis, ut foedere rupto c.u.m fera ductorem rapuit Germania Varum infecitque trium legionum sanguine campos, a.r.s.erunt toto pa.s.sim minitantia mundo lumina, et ipsa tulit bellum natura per ignis opposuitque suas uiris finemque minata est.

ne mirere grauis rerumque hominumque ruinas, saepe domi culpa est, nescimus credere caelo.

ciuilis etiam motus cognataque bella significant. nec plura alias incendia mundus sustinuit, quam c.u.m ducibus iurata cruentis arma Philippeos implerunt agmine campos, uixque etiam sicca miles Roma.n.u.s harena ossa uirum lacerosque prius superast.i.tit artus, imperiumque suis conflixit uiribus ipsum, perque patris pater Augustus uestigia uicit.

necdum finis erat: restabant Actia bella dotali commissa acie, repet.i.taque rerum alea, et in ponto quaesitus rector Olympi, femineum sort.i.ta iugum c.u.m Roma pependit, atque ipsa Isiaco certarunt fulmina sistro.

restabant profugo seruilia milite bella, c.u.m patrios armis imitatus filius hostis aequora Pompeius cepit defensa parenti.

sed satis hoc fatis fuerit. iam bella quiescant, atque adamanteis Discordia uincta catenis aeternos habeat frenos in carcere clausa.

sit pater inuictus patriae, sit Roma sub illo: c.u.mque deum caelo dederit, non quaerat in orbe.

_198. The Theme of the Astrological Poet_