The Oxford Book of Latin Verse Part 19

iam pridem n.o.bis caeli te regia, Caesar, inuidet atque hominum queritur curare triumphos, quippe ubi fas uersum atque nefas; tot bella per orbem, tam multae scelerum facies, non ullus aratro dignus honos, squalent abductis arua colonis, et curuae rigidum falces conflantur in ensem.

hinc mouet Euphrates, illinc Germania bellum; uicinae ruptis inter se legibus urbes arma ferunt; saeuit toto Mars impius...o...b..; ut c.u.m carceribus sese effudere quadrigae, addunt in spatio, et frustra retinacula tendens fertur equis auriga neque audit currus habenas.

_115. Italia, io te saluto_

SED neque Medorum siluae, ditissima terra, nec pulcher Ganges atque auro turbidus Hermus laudibus Italiae certent, non Bactra neque Indi totaque turiferis Panchaia pinguis harenis.

haec loca non tauri spirantes naribus ignem inuertere satis immanis dentibus hydri, nec galeis densisque uirum seges horruit hastis; sed grauidae fruges et Bacchi Ma.s.sicus umor impleuere; tenent oleae armentaque laeta.

hinc bellator equus campo sese arduus infert, hinc albi, c.l.i.tumne, greges et maxima taurus uictima, saepe tuo perfusi flumine sacro, Romanos ad templa deum duxere triumphos.

hic uer adsiduum atque alienis mensibus aestas: bis grauidae pecudes, bis pomis utilis arbos.

at rabidae tigres absunt et saeua leonum semina, nec miseros fallunt aconita legentis, nec rapit immensos...o...b..s per humum neque tanto squameus in spiram tractu se colligit anguis.

adde tot egregias urbes operumque laborem, tot congesta manu praeruptis oppida saxis fluminaque antiquos subterlabentia muros.

an mare quod supra memorem, quodque adluit infra?

anne lacus tantos? te, Lari maxime, teque, fluctibus et fremitu adsurgens, Benace, marino?

an memorem portus Lucrinoque addita claustra atque indignatum magnis stridoribus aequor, Iulia qua ponto longe sonat unda refuso Tyrrhenusque fretis immitt.i.tur aestus Auernis?

haec eadem argenti riuos aerisque metalla ostendit uenis atque auro plurima fluxit.

haec genus acre uirum, Marsos p.u.b.emque Sabellam adsuetumque malo Ligurem Volscosque uerutos extulit, haec Decios Fabios magnosque Camillos, Scipiadas duros bello et te, maxime Caesar, qui nunc extremis Asiae iam uictor in oris imbellem auertis Romanis arcibus Indum.

salue, magna parens frugum, Saturnia tellus, magna uirum: tibi res antiquae laudis et artis ingredior sanctos ausus recludere fontis, Ascraeumque cano Romana per oppida carmen.

_116. 'G.o.d made the country but man made the town'_

O FORTVNATOS nimium, sua si bona norint, agricolas! quibus ipsa procul discordibus armis fundit humo facilem uictum iustissima tellus; si non ingentem foribus domus alta superbis mane salutantum totis uomit aedibus undam, nec uarios inhiant pulchra testudine postis inlusasque auro uestis Ephyreiaque aera, alba neque a.s.syrio fucatur lana ueneno, nec casia liquidi corrumpitur usus oliui; at secura quies et nescia fallere uita, diues opum uariarum, at latis otia fundis speluncae uiuique lacus, at frigida Tempe mugitusque boum mollesque sub arbore somni non absunt; illic saltus ac l.u.s.tra ferarum, et patiens operum exiguoque adsueta iuuentus, sacra deum, sanctique patres; extrema per illos Iust.i.tia excedens terris uestigia fecit.

Me uero primum dulces ante omnia Musae, quarum sacra fero ingenti percussus amore, accipiant caelique uias et sidera monstrent, defectus solis uarios lunaeque labores; unde tremor terris, qua ui maria alta tumescant obicibus ruptis rursusque in se ipsa residant, quid tantum Oceano properent se tingere soles hiberni, uel quae tardis mora noctibus obstet.

sin, has ne possim naturae accedere partis, frigidus obst.i.terit circ.u.m praecordia sanguis, rura mihi et rigui placeant in uallibus amnes, flumina amem siluasque inglorius. o ubi campi Spercheusque et uirginibus bacchata Lacaenis Taygeta! o qui me gelidis conuallibus Haemi sistat, et ingenti ramorum protegat umbra!

felix qui potuit rerum cognoscere causas, atque metus omnis et inexorabile fatum subiecit pedibus strepitumque Acherontis auari.

fortunatus et ille deos qui nouit agrestis Panaque Siluanumque senem Nymphasque sorores.

illum non populi fasces, non purpura regum flexit et infidos agitans discordia fratres, aut coniurato descendens Dacus ab Histro, non res Romanae perituraque regna; neque ille aut doluit miserans inopem aut inuidit habenti.

quos rami fructus, quos ipsa uolentia rura sponte tulere sua, carpsit, nec ferrea iura insanumque forum aut populi tabularia uidit.

sollicitant alii remis freta caeca, ruuntque in ferrum, penetrant aulas et limina regum; hic pet.i.t excidiis urbem miserosque penatis, ut gemma bibat et Sarrano dormiat ostro; condit opes alius defossoque incubat auro; hic stupet attonitus rostris, hunc plausus hiantem per cuneos geminatus enim plebisque patrumque corripuit; gaudent perfusi sanguine fratrum, exsilioque domos et dulcia limina mutant atque alio patriam quaerunt sub sole iacentem.

agricola incuruo terram dimouit aratro: hinc anni labor, hinc patriam paruosque nepotes sustinet, hinc armenta boum meritosque iuuencos.

nec requies, quin aut pomis exuberet annus aut fetu pecorum aut Cerealis mergite culmi, prouentuque oneret sulcos atque horrea uincat.

uenit hiems: teritur Sicyonia baca trapetis, glande sues laeti redeunt, dant arbuta siluae; et uarios ponit fetus autumnus, et alte mitis in apricis coquitur uindemia saxis.

interea dulces pendent circ.u.m oscula nati, casta pudicitiam seruat domus, ubera uaccae lactea demittunt, pinguesque in gramine laeto inter se aduersis luctantur cornibus haedi.

ipse dies agitat festos fususque per herbam, ignis ubi in medio et socii cratera coronant, te libans, Lenaee, uocat pecorisque magistris uelocis iaculi certamina ponit in ulmo, corporaque agresti nudant praedura palaestra.

hanc olim ueteres uitam coluere Sabini, hanc Remus et frater, sic fortis Etruria creuit scilicet et rerum facta est pulcherrima Roma, septemque una sibi muro circ.u.mdedit arces.

ante etiam sceptrum Dictaei regis et ante impia quam caesis gens est epulata iuuencis, aureus hanc uitam in terris Saturnus agebat; necdum etiam audierant inflari cla.s.sica, necdum impositos duris crepitare incudibus ensis.

_117. Exordium_

TE quoque, magna Pales, et te memorande canemus pastor ab Amphryso, uos, siluae amnesque Lycaei.

cetera, quae uacuas tenuissent carmine mentes, omnia iam uulgata: quis aut Eurysthea durum, aut inlaudati nescit Busiridis aras?

cui non dictus Hylas puer et Latonia Delos Hippodameque umeroque Pelops insignis eburno, acer equis? temptanda uia est, qua me quoque possim tollere humo uictorque uirum uolitare per ora.

primus ego in patriam mec.u.m, modo uita supersit, Aonio rediens deducam uertice Musas; primus Idumaeas referam tibi, Mantua, palmas, et uiridi in campo templum de marmore ponam propter aquam, tardis ingens ubi flexibus errat Mincius et tenera praetexit harundine ripas.

in medio mihi Caesar erit templumque tenebit: illi uictor ego et Tyrio conspectus in ostro centum quadriiugos agitabo ad flumina currus.

cuncta mihi Alpheum linquens lucosque Molorchi cursibus et crudo decernet Graecia caestu.

ipse caput tonsae foliis ornatus oliuae dona feram. iam nunc sollemnis ducere pompas ad delubra iuuat caesosque uidere iuuencos, uel scaena ut uersis discedat frontibus utque purpurea intexti tollant aulaea Britanni.

in foribus pugnam ex auro solidoque elephanto Gangaridum faciam uictorisque arma Quirini, atque hic undantem bello magnumque fluentem Nilum ac nauali surgentis aere columnas.

addam urbes Asiae domitas pulsumque Niphaten fidentemque fuga Parthum uersisque sagittis, et duo rapta manu diuerso ex hoste tropaea bisque triumphatas utroque ab litore gentis.

stabunt et Parii lapides, spirantia signa, a.s.saraci proles demissaeque ab Ioue gentis nomina, Trosque parens et Troiae Cynthius auctor.

Inuidia infelix furias amnemque seuerum Cocyti metuet tortosque Ixionis anguis immanemque rotam et non exsuperabile saxum.

interea Dryadum siluas saltusque sequamur intactos, tua, Maecenas, haud mollia iussa.

te sine nil altum mens incohat: en age segnis rumpe moras; uocat ingenti clamore Cithaeron, Taygetique canes domitrixque Epidaurus equorum, et uox adsensu nemorum ingeminata remugit.

mox tamen ardentis accingar dicere pugnas Caesaris et nomen fama tot ferre per annos t.i.thoni prima quot abest ab origine Caesar.

_118. Orpheus and Eurydice_

AT chorus aequalis Dryadum clamore supremos implerunt montis; flerunt Rhodopeiae arces altaque Pangaea et Rhesi Mauortia tellus atque Getae atque Hebrus et Actias Orithyia.

ipse caua solans aegrum testudine amorem te, dulcis coniunx, te solo in litore sec.u.m, te ueniente die, te decedente canebat.

Taenarias etiam fauces, alta ostia Ditis, et caligantem nigra formidine luc.u.m ingressus, manisque adiit regemque tremendum nesciaque humanis precibus mansuescere corda.

at cantu commotae Erebi de sedibus imis umbrae ibant tenues simulacraque luce carentum, quam multa in foliis auium se milia condunt, uesper ubi aut hibernus agit de montibus imber, matres atque uiri defunctaque corpora uita magnanimum heroum, pueri innuptaeque puellae, impositique rogis iuuenes ante ora parentum, quos circ.u.m limus niger et deformis harundo Cocyti tardaque palus inamabilis unda alligat et nouies Styx interfusa coercet.

quin ipsae stupuere domus atque intima Leti Tartara caeruleosque implexae crinibus anguis Eumenides, tenuitque inhians tria Cerberus ora, atque Ixionii uento rota const.i.tit orbis.

iamque pedem referens casus euaserat omnis, redditaque Eurydice superas ueniebat ad auras pone sequens (namque hanc dederat Proserpina legem), c.u.m subita incautum dementia cepit amantem, ignoscenda quidem, scirent si ignoscere manes: rest.i.tit, Eurydicenque suam iam luce sub ipsa immemor heu! uictusque animi respexit. ibi omnis effusus labor atque immitis rupta tyranni foedera, terque fragor stagnis auditus Auerni.

illa, 'quis et me,' inquit, 'miseram et te perdidit, Orpheu, quis tantus furor? en iterum crudelia retro fata uocant conditque natantia lumina somnus.

iamque uale: feror ingenti circ.u.mdata nocte inualidasque tibi tendens, heu non tua, palmas.'

dixit et ex oculis subito, ceu fumus in auras commixtus tenuis, fugit diuersa, neque illum prensantem nequiquam umbras et multa uolentem dicere praeterea uidit; nec port.i.tor Orci amplius obiectam pa.s.sus transire paludem.

quid faceret? quo se rapta bis coniuge ferret?

quo fletu manis, quae numina uoce moueret?

illa quidem Stygia nabat iam frigida c.u.mba.

septem illum totos perhibent ex ordine mensis rupe sub aeria deserti ad Strymonis undam flesse sibi, et gelidis haec euoluisse sub astris, mulcentem tigris et agentem carmine quercus; qualis populea maerens philomela sub umbra amissos queritur fetus, quos durus arator obseruans nido implumis detraxit; at illa flet noctem, ramoque sedens miserabile carmen integrat, et maestis late loca questibus implet.

nulla Venus, non ulli animum flexere hymenaei: solus Hyperboreas glacies Tanaimque niualem aruaque Riphaeis numquam uiduata pruinis l.u.s.trabat, raptam Eurydicen atque inrita Ditis dona querens: spretae Ciconum quo munere matres inter sacra deum nocturnique orgia Bacchi discerptum latos iuuenem spa.r.s.ere per agros.

tum quoque marmorea caput a ceruice reuulsum gurgite c.u.m medio portans Oeagrius Hebrus uolueret, Eurydicen uox ipsa et frigida lingua, a miseram Eurydicen! anima fugiente uocabat; Eurydicen toto referebant flumine ripae.'

_119. The Aeneid_

_a_

_To Venus, to prosper his Aeneid_

SI mihi susceptum fuerit decurrere munus, O Paphon, o sedes quae colis Idalias, Troius Aeneas Romana per oppida digno iam tandem ut tec.u.m carmine uectus eat: non ego ture modo aut picta tua templa tabella ornabo et puris serta feram manibus-- corniger hos aries humilis et maxima taurus uictima sacrato sparget honore focos: marmoreusque tibi, tibi mille coloribus ales in morem picta stabit Amor pharetra.

adsis o Cytherea: tuos te Caesar Olympo et Surrentini litoris ara uocat.

_b_

_A Cancelled Proem to the Aeneid_

ILLE ego qui quondam gracili modulatus auena carmen, et egressus siluis uicina coegi ut quamuis auido parerent arua colono, gratum opus agricolis: at nunc horrentia Martis.

Q. HORATIVS FLACCVS

65-8 B.C.

_120. Romanae fidicen lyrae_